عراق ۴.۸برابر کل ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا از ایران کالا خریده‌ است!

به‌ازای سفر سالانه ۴.۴میلیون ایرانی به عراق در سال ۹۷‌، بیش از ۱.۵میلیون زائر یا گردشگر عراقی به ایران آمده‌اند؛ عراقی‌ها ۴.۸برابر کل ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا یعنی ۸میلیارد و ۹۶۱میلیون دلار از ایران کالا خریده‌اند!
به نقل از نداخبر ؛ مهمترین مسائل و دستورکارهایی را که در این دوران و تحت تأثیر ساختار رقابت موجود میان ایران و عراق وجود داشت، می‌توان در موارد زیر جست‌وجو کرد:

1 . مشکل تعیین تکلیف خطوط مرزی و آبهای مرزی از دهانه اروندرود تا شمال کردستان.

2 . مسائل اقتصادی و تجاری و اتباع ایرانی مقیم عراق.

3 . وجود حوزه‌های علمیه و اماکن مقدس عتبات عالیات و همچنین دعوای حمایت از شیعیان عراق.

4 . مسئله کرد و کردستان.

5 . مسئله کنترل ایالت مرزنشین و عشایر ساکن در دو سوی مرزهای دو کشور.

6 . همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مانند پیمان بغداد، پیمان سنتو.

دوره تضاد و دشمنی (از پیروزی انقلاب اسلامی تا سقوط صدام)

جنگ تحمیلی 1980 تا 1988م ایران و عراق و عواقب آن برای بیش از دو دهه دو کشور همسایه را از یکدیگر دور نگه داشت؛ در جنگ عراق علیه ایران واضح بود که صدام از جانب عربستان و کویت با کشور همسایه می‌جنگد و به حمایت مالی آنها احتیاج دارد اما حمله عراق به کویت در سال 1991 به روابط مبتنی بر مدارا بین عراق و دوستان عرب آن در حاشیه خلیج فارس به‌کلی پایان داد.

دوره همزیستی (پس از صدام و تشکیل دولت مقتدر عراقی)

سرنگونی دیکتاتوری صدام حسین در سال 2003 نقطه عطفی در روابط خارجی عراق بود؛ رژیم بعث در دهه آخر حکومت استبدادی خود، به‌طور فزاینده‌‌ای عراق را چه در منطقه و چه فراتر از خاورمیانه، به یک کشور منفور تبدیل کرده بود. از 6 کشوری که با عراق مرز مشترک دارند، تنها اردن روابط خوبی با رژیم صدام داشت؛ این تغییر رژیم در عراق در سال 2003 زمینه‌ساز آغاز اصلاح روابط غیرعادی عراق با همسایگان آن و شروع دوره جدید همکاری منطقه‌‌ای و گسترش و تثبیت صلح منطقه‌ای شد.

ایران نخستین کشوری بود که شورای انتقالی حکومت عراق را به‌رسمیت شناخت و با حمایت از گسترش اختیارات آن به‌ویژه در حوزه اختیارات امنیتی، به تشکیل سریعتر یک دولت باثبات و مقتدر در عراق کمک کرد.

دولت ایران با پشت‌سر گذاشتن تاریخ ناخوشایند روابط با عراق، بعد از سال 2003 یک چرخش کامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به‌سمت کشور همسایه داشت؛ روابط دیپلماتیک احیا شد و روابط تجاری در یک روند صعودی پیش رفت تا جایی که ایران در ردیف سوم شرکای تجاری عراق قرار گرفت.

در منطقه خلیج فارس بی‌تردید کشور عراق به‌دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص سیاسی و فرهنگی، برای منافع ملی ایران از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که ثبات سیاسی و امنیتی عراق تضمین‌کننده عمق استراتژیک ایران در منطقه خواهد بود، حمایت مادی و معنوی از بسیج مردمی عراق “حشد‌الشعبی” در مقابل داعش و پساداعش در عراق خود بیانگر این حقیقت است.

تأکید بر دیپلماسی فرهنگی و مشترکات مذهبی

در تقسیم‌بندی ابزارهای سیاست خارجی، اقتصاد و فرهنگ دو پایه اصلی در دیپلماسی به‌شمار می‌روند؛ از میان این دو، فرهنگ ابزاری نافذتر و منعطف‌تر است. در بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی فرهنگ، ایدئولوژی و مذهب مهمترین معیارهای تدوین و اجرای دیپلماسی هستند.

امروزه دیپلماسی فرهنگی را می‌توان نوع مدرن هدایای متقابل حاکمان دوران باستان به یکدیگر تعریف کرد؛ فرهنگ، راهبردی برای رهبران کشورها است، تا بتوانند ضمن اثبات قدرت خود روابط ماندگاری را با سایر کشورها برقرار کنند.

دیپلماسی فرهنگی می‌گوید: امروزه بیش از هر زمانی فرهنگ نقش حیاتی در روابط بین‌الملل بازی می‌کند؛ دیپلماسی فرهنگی به ما کمک می‌کند تا یک کانال ارتباط و گفتگو با کشورهایی که ارتباط سیاسی حداقلی با آن ها داریم، ایجاد شود؛ دیپلماسی فرهنگی این توانمندی را دارد تا در سطح وسیعی جنبه‌های مختلف روابط را تحت تأثیر قرار دهد و به‌خلاف دیپلماسی اقتصادی و نظامی که با محدودیت روبه‌روست، ابزار قوی ارتباط را فراهم کند.

از دیدگاه نظریه‌پردازان روابط بین‌الملل، دیپلماسی فرهنگی نمونه بارز اعمال قدرت نرم است که به کشورها این امکان را می‌دهد با بسط و گسترش مشترکات فرهنگی و مذهبی به‌دنبال تأمین منافع ملی و منطقه‌ای خود باشند و این موضوع منحصر به ایران و عراق نیست؛ در فضای سراسر آنارشی حاکم بر روابط بین دولتها، این روابط فرهنگی است که باعث تقویت پایگاه‌های عقیدتی و کشورهای همسو با یکدیگر میان ابعاد جغرافیایی یکدیگر می‌شوند.

از مزایای دیپلماسی فرهنگی در روابط ایران و عراق می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

عاری بودن دیپلماسی فرهنگی از لحنی خصمانه و آمرانه در کنار جذابیت بیشتر و نامحسوس بودن و در نتیجه هدف قرار دادن ذهن و روح مخاطبان، مواجه شدن با مقاومت کمتر در جوامع و کشورهای مقصد از کلیدی‌ترین مزایای دیپلماسی فرهنگی محسوب می‌شود.

اقتصاد فرهنگی، مذهبی در سایه مشترکات

در سال‌های اخیر رویداد عظیم پیاده‌روی اربعین با بازتاب‌های بین‌المللی که داشته، تبدیل به یک فرارویداد بی‌مثال شده است اما حضور ایرانیان در این رویداد فرهنگی ـ آیینی نیز بی‌نصیب از شایعات بی‌اساس نمانده است؛ چنانکه در همان ایام اربعین برخی‌ها تلاش داشتند با ایجاد شایعاتی، طوری القا کنند که ایران، سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌های ارزی و ریالی بی‌رویه‌ای در عراق انجام داده است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد علاوه‌ بر اینکه حضور ایرانی‌ها در تجمع اربعین با کمترین هزینه مالی همراه است، به ازای سفر سالانه 4.4 میلیون ایرانی به عراق در سال 97‌، بیش از 1.5 میلیون زائر یا گردشگر عراقی به ایران آمده‌اند. بر این اساس اگر هر عراقی به‌طور میانگین 1000 دلار در ایران هزینه کند، 1.5 میلیارد دلار از این طریق عاید بخش گردشگری ایران شده است.

جاذبه‌های اقتصادی و استراتژیک دو سویه

ایران و عراق یک رابطه دوجانبه به ارزش بیش از 20 میلیارد دلار دارند که طی چند سال اخیر آمریکایی‌ها و سعودی‌ها تلاش‌های زیادی برای قطع این رابطه مالی کرده‌اند؛ در سال 1397 پیش از فراگیری ویروس منحوس کرونا، پس از چین که 20.8 درصد از کالاهای غیرنفتی ایران را خریداری کرده، عراقی‌ها 20.2 درصد از کالاهای غیرنفتی ایران را خریده‌اند؛ بر این اساس از مجموع 44 میلیارد و 310 میلیون دلار صادرات غیرنفتی ایران، 8 میلیارد و 961 میلیون دلار آن به عراق صادر شده است که رقم بسیار چشمگیری برای تجارت خارجی ایران است.

این میزان صادرات به عراق از این منظر دارای اهمیت است که کل صادرات غیرنفتی ایران در سال 1397 به 28 عضو اتحادیه اروپا صرفاً حدود یک میلیارد و 61 میلیون دلار بوده است! به‌عبارتی دیگر عراقی‌ها 4.8 برابر کل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا از ایران کالا خریده‌اند همچنین صادرات عراق به ایران فقط 59 میلیون دلار یعنی 151 برابر کمتر از واردات آنها از ایران است.

سخن آخر

بررسی و توجه به موارد بالا؛ تاکید بر اهمیت تحکیم روابط ایران و عراق در سطح کلان سیاستگذاری دو کشور دارد؛ با توجه به سوابق و مشترکات فرهنگی، مذهبی همچنین منافع استراتژیک، ژئوپلوتیک و ژئواکونومیک دو کشور و اهمیت عمق نفوذ استراتژیک امنیتی برای ایران در عراق لزوم گسترش روابط ایران و عراق در دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

لزوم حفظ و گسترش همکاری و روابط دوجانبه با ایران در زمینه‌های اقتصادی، امنیتی، فرهنگی، گردشگری و انرژی از سیاست‌های کلان عراق در خصوص ایران است که حتی تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده آمریکا نیز تاثیری بر آن نداشته و عراق را در تامین انرژی از ایران معاف از تحریم‌ها کرد.

حتی توطئه ترور ناجوانمردانه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس در خاک عراق که با هدف ایجاد تفرقه و جدایی میان مردم و مسئولان دو کشور توسط آمریکای جنایتکار رقم خورد، نه تنها آنان را از اهداف پلیدشان بازداشت، بلکه باعث نزدیکی قلوب دو ملت شد و این مهم را یادآوری کرد که در میانه این منطقه پرآشوب تنها اتحاد و برادری با تاکید بر مشترکات فرهنگی و مذهبی است که باعث حفظ و گسترش ثبات در منطقه می‌شود و این مهم را بیش از پیش یاد‌آور می‌شود.

با توجه به اقبال مردمی حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید ابراهیم رئیسی؛ ریاست محترم جمهور در انتخابات اخیر همچنین روابط دوستانه و موثر وی در زمان تصدی قوه قضاییه و با نگاه به دستاوردهای بی‌نظیر او در سفر به کشور جمهوری عراق در آن زمان و حضور برهم صالح، ریاست محترم جمهوری عراق در مراسم تحلیف ریاست محترم دولت سیزدهم، نشان از عمق روابط حسنه و دوستانه روسای جمهور دو کشور دارد و امیدبخش گسترش و تحکیم روابط دوجانبه خواهد بود.

“مجید عبدالهی؛ کارشناس ارشد روابط بین‌الملل”